فرهنگ و تمدن هر کشور مدیون هنر و ادبیاتی است که از گذشتگان هر قومیت و ملیت به ارث رسیده است. فرهنگ کشورمان ایران به علت قدمت در حوزه شعر و ادبیات فارسی در دنیا زبانزد است. موسیقی سنتی نیز در ادبیات و تاریخ کهن ما قدیمیترین هنر به شمار میآید.
اگر به ریشه موسیقی ایران بنگریم متوجه خواهیم شد که این ریشه به سالها پیش از میلاد مسیح باز میگردد. موسیقی سنتی و اصیل تا به امروز سینه به سینه منتقل شده و کشور ما سابقه طولانی در این هنر اصیل دارد. در ایران باستان 3 نوع موسیقی مرسوم بوده و شامل موسیقی آئینی یا دینی، موسیقی بزمی و رزمی (حماسی) است.
موسیقی اصیل ایرانی را مجموعهای از دستگاهها، نغمهها و آوازها تشکیل میدهد. باربد، نکیسا و رامتین از موسیقیدانها و نوازندگان موسیقی اصیل ایرانی در ایران باستان بودهاند. موسیقی ایران بر موسیقی اکثر قسمتهای آسیای مرکزی، افغانستان، پاکستان، آذربایجان، ارمنستان، ترکیه و یونان تاثیر گذاشته است.
نقش دوره های تاریخی در موسیقی ایران
موسیقی ایران در دورههای مختلف تاریخی تغییرات بسیاری داشت. به طور مثال در دوران قاجار در ابعاد مختلف به خصوص بعد مذهبی پیشرفت شایانی کرد. در میان هنرمندان این دوره میتوان به سید احمدخان اشاره کرد که اولین خواننده ایرانی بود و آوازهای خود را بر روی گرامافون ضبط کرد. قلیخان هنرمند دیگری بود که تعزیه اجرا میکرد و علاوه بر آن آواز دشتی نیز میخواند.
بعد از تاسیس دارالفنون و استخدام مدرسان اروپایی و مربیان موسیقی، موسیقی ایرانی شکل آکادمیک و علمی به خود گرفت. انتشارات دارالفنون کلاسهای تئوری موسیقی برگزار کرد که در آن اساتید اروپایی به دو زبان فرانسه و فارسی تدریس میکردند.
موسیقی سنتی ایران مجموعهای از آواها و آوازها است که در طول قرنها به وجود آمدند. زیبایی و شکل خاص موسیقی ایرانی، شنونده را به تفکر و دست یافتن به دنیای غیرمادّی فرا میخواند. از سوی دیگر، اشتیاق و ضربات این موسیقی ریشه در روح باستانی و حماسی ایرانیان دارد که شنونده را به حرکت و تلاش وا میدارد.
ردیفهای موسیقی اصیل ایرانی به عنوان اولین پرونده مستقل ایران در مهرماه سال 1388 در فهرست میراث ناملموس جهانی به ثبت رسید.
هر دستگاه موسیقی ایرانی، توالیای از پردههای مختلف موسیقی ایرانی است که انتخاب آن توالی حس و شور خاصی را به شنونده انتقال میدهد. هر دستگاه از تعداد بسیاری گوشه موسیقی تشکیل شده است و معمولاً بدین شیوه ارائه میشود که از درآمد دستگاه آغاز، به گوشه اوج یا مخالف دستگاه در میانهٔ ارائه کار میرسند، سپس با فرود به گوشههای پایانی و ارائه تصنیف اجرای خود را به پایان میرسانند.
اساتید بزرگی همانند پرویز مشکاتیان، حسین علیزاده، قربان سلیمانی و علیرضا سلیمانی از جمله موسیقیدانان مشهور سنتی ایران هستند.
موسیقی سنتی و اصیل ایرانی و عصر مدرن
شاید در دهههای اخیر جایگاه موسیقی سنتی و اصیل ایرانی در بین افراد کمرنگ و در مقابل موسیقی پر زرق و برق غربی جایگزین آن شده باشد. از نظر بعضی از هنر دوستان به خصوص هنر موسقی اصیل و سنتی، رنگ و بوی موسیقی تکراری شده و به همین خاطر جوانان به سبک موسیقی پاپ روی آوردهاند.
جوانان ایرانی كمتر به موسیقی سنتی علاقه نشان داده و ترجیح میدهند در حال و هوای موسیقی كلاسیك، پاپ و حتی محلی فعالیت كنند. كمتر از سه دهه پیش آهنگسازان بزرگی در حوزه موسیقی سنتی، فعالیت داشته اند.
از نظر استادان و آهنگسازان، آهنگسازی در موسیقی سنتی ایران میتواند نقش چشمگیری در ترغیب جوانان به یادگیری موسیقی سنتی دارد.
به گفته بسیاری از دست اندرکاران این حوزه موسیقی، یكی از موضوعات مهم نوع آهنگسازی برای موسیقی است كه باید مطابق با نیاز جوانان باشد. عدم پخش موسیقی های سنتی در رسانه و عدم توجه از سوی رسانه به موسیقی و سازهای سنتی، موجب گرایش جوانان به سبک موسیقی غربی و پاپ شده است.
از نظر نوازندگان قدیمی، متاسفانه امروز روی ملودیها به اندازه كافی كار اصولی انجام نمیشود. این موضوع باعث شده جوانان نسبت به موسیقی سنتی ایران دلسرد شوند.
آثار استادانی چون محجوبی، یاحقی، خرم و تجویدی برای یك دوره خاص ساخته نشد و به همین دلیل تاریخ مصرف ندارند و جاودانه شدهاند.
باید به این مساله اذعان داشت که نقش ادبیات در پر رنگ کردن جایگاه موسیقی سنتی در بین جوانان و خانوادهها اهمیت بسیاری دارد. موسیقی سنتی و ادبیات دو موضوع کاملا به هم متصل هستند طوری که اگر کسی به ادبیات علاقمند باشد محال است که به موسیقی سنتی علاقه نشان ندهد.
سخن آخر
در زمینه ترغیب جوانان به موسیقی اصیل ایرانی باید راهکار و راهحلهایی توسط دست اندرکاران فرهنگی و رسانه کشور ارائه شود تا خانوادهها بتوانند از ابتدا فرزندان خود را با ادبیات و آثار ادبی کهن ایرانی آشنا و به جای موسیقی غربی به سمت موسیقی ایرانی جلب کنند.
