هنر انیمیشن یا پویانمایی هنر زیبای جان بخشیدن به اشیاء و نقاشی های بی جان است که به دو روش سنتی و دیجیتال خلق می شود. انیمیشن رویای کودکی‌مان در غالب نقاشی ها است به حرکت درمی‌آید. بسیاری از ما کارتون‌های زمان کودکی‌مان را هنوز در خاطر داریم و فراموش نکرده ایم.
۲۸ اکتبر روز جهانی انیمیشن نام گرفته که به این مناسبت تصمیم گرفتیم درباره این هنر شیرین و زیبا مطلبی بیان کنیم.
تاریخچه انیمیشن
حکاکی روی سفال و غارنوشته‌های بسیاری کشف شده‌اند که از تلاش برای بدست آوردن توهم حرکت حکایت می‌کنند. در این حکاکی‌ها حیوانات با چندین شکل در حالات مختلف مجسم شده‌اند، که نشان از کوشش برای نمایش احساس حرکت دارند. جام سفالینه‌ای از بقایای شهر سوخته پیدا شده که نقوش روی آن، تکراری هدفمند دارد و آن حرکت را نشان می‌دهد. این تکرار و حرکت پایه و اساس هنر انیمیشن امروز است.
نمیتوان گفت شخص خاصی به عنوان مخترع هنر انیمیشن وجود دارد. افراد مختلف پروژه‌های پویانمایی را به اشکال مختلف اجرا کرده‌اند. فریب‌بین، زنده‌گرد، کنش‌نما، همچنین ورق‌های پویانما، از قدیمی‌ترین ابزار پویانمایی اختراع شده در طول سده ۱۸۰۰ هستند.
اولین فیلم انیمیشن توسط «چارلز امیل ریناد» اختراع شد. او مخترع دستگاه Praxinoscope، یک نوع سیستم انیمیشن که حلقه‌هایی از ۱۲ تصویر را به کار می‌‌‌برد بود. ریناد در روز ۲۸ اکتبر ۱۸۹۲ در«موزه گره ون» پاریس، انیمیشن‌هایی با حلقه‌های ۵۰۰ فریمی تصویری را به نمایش گذاشت.
مایکل کراندول یکی دیگر از افرادی بود که انیمیشن کاغذی را ابداع کرد. از سال 1911 تا 1921 مایکل کراندول انیمیشن را با حقه‌های دوربینی ساده طوری نمایش داد. کراندول انیمیشن‌ها را به تنهایی می‌ساخت و برای بعضی از آنها که فقط 5 دقیقه قابل نمایش بودند، یک‌سال وقت می‌گذاشت. با این تفاسیر جهان سینما نمی‌توانست برای محدودیت انیمیشن صبر کند. به مرور زمان با توجه به نیاز مخاطب به محتوا، استودیوهای پیشرفته‌ای به وجود آمد. برای اولین بار انیمیشن دایناسورها در سال 1914 به عنوان اولین انیمیشن استودیویی پخش شد و 5 سال بعد شرکت‌های انیمیشن‌سازی در نیویورک شروع به کار کردند.
ظهور انیمیشن در ایران
در ایران اشخاصی مانند اسفندیار احمدیه، جعفر تجارتچی، پرویز اصانلو، نصرت‌الله کریمی، پترس پالیان و اسدالله کفافی اولین پایه گذاران هنر انیمیشن هستند. در بین سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۴۰ خورشیدی و در ادارهٔ کل فرهنگ و هنرهای زیبای تهران، کشورمان وارد عرصه ساخت انیمیشن شد. نخستین فیلم کوتاه پویانمایی توسط اسفندیار احمدیه باعنوان ملانصرالدین در سال ۱۳۳۶ خورشیدی، با امکانات بسیار محدودی ساخته شد.
انیمیشن یک هنر چندبعدی
انیمیشن به اشکال مختلفی تهیه و تولید میشود و به دسته‌های سنتی و دیجیتال تقسیم میشود.
پویانمایی محض روشی از تولید انیمیشن پویانمایی سنتی با کیفیت بالا است که طرح‌های پرجزئیات و حرکات پذیرفتنی و معقول دارد و حرکات نرم و روان در آن به چشم می‌خورد. این روش پویانمایی‌های در سبک‌های متفاوتی مثل سبک واقع‌گرا، مانند محصولات والت‌دیزنی و سبک کارتونی مانند آثار استودیو برادران وارنر ایجاد می‌کند.
روتوسکوپی تکنیکی است که در آن طرح هر فریم از روی حرکات عکس‌های واقعی ترسیم میشود. ارباب حلقه‌ها ۱۹۷۸ و اساس بسیاری از حرکات حیوانات در اکثر تولیدات والت دیزنی به همین روش است.
استاپ موشن هم روشی است که هر فریم آن عکسی از اجسام واقعی است. پویانما اجسام و یا شخصیت‌های درون صحنه را فریم به فریم به صورت ناچیزی حرکت می‌دهد و عکس می‌گیرد. هنگامی که فریم‌های فیلم به صورت متوالی نمایش داده شوند توهم حرکت ایجاد میشود. یکی از نمونه‌های این سبک انیمیشن عروس مرده به کاگردانی تیم برتون است.
زنده‌نگاری خمیری نوعی از روش تولید انیمیشن است که پیکره شخصیت‌ها و اجسام متحرک از ماده‌ای نرم ساخته میشود. این اجسام ممکن است اسکلت هم داشته باشند تا فیگور آنها ثابت بماند. روش فیلمبرداری هم مانند استاپ موشن انجام میشود.
کات‌اوت نوعی زنده‌نگاری استاپ موشن است که بوسیله قطعات مسطح مثل کاغذ ساخته میشود. تولیدکننده، برای تولید هر فریم، قطعات را کمی جا به جا می‌کند.
زنده‌نگاری سیلوئت هم نوعی زنده‌نگاری کات‌اوت بدون رنگ است و کاراکترها به صورت سیلوئت سیاه نمایان می‌شوند. چیزی شبیه به عکس‌های ضد نور است.
روش دیگر موشن گرافیک است که از تصاویر مسطح گرافیکی، عکس، قطعات روزنامه یا مجله و غیره همراه با نوشته ساخته میشود. در این روش سابقاً با حرکت دادن فریم به فریم انیمیت می‌شد.
کاربردها و قالب‌های انیمیشن
امروزه انیمیشن‌سازی کاربردهای زیادی در تمام عرصه ها دارد. تیزرهای تبلیغاتی، برنامه های علمی آموزشی، جلوه‌های ویژه یا انیمیشن ترکیب شده با فیلم، ساخت انیمیشن برای سرگرمی کودکان و نوجوانان، ساخت محیط‌های شبیه‌سازی شدهﻯ واقعی، ساخت بازی‌های کامپیوتری و… از جمله کاربردهای انیمیشن‌ها است.
قالب‌های مختلف انیمیشن که می‌توان از آن نام برد شامل انیمیشن دو بعدی، سه بعدی (اجسام یا عروسکها و…)، تکنیک های تلفیقی (زنده انیمیشن) و انیمیشن کامپیوتری است.
مرکز پویانمایی صبا وابسته به صدا و سیما در حال حاضر بزرگ‌ترین سفارش دهنده انیمیشن در ایران است. این مرکز سالانه هزاران دقیقه انیمیشن را از تهیه‌کنندگان خریداری می‌کند. سینمای انیمیشن ایران پدیده‌ای نوظهور محسوب میشود. ساخت سریال‌های انیمیشنی یکی دیگر از فعالیت‌هایی است که در زمینه پویانمایی در ایران انجام میشود. از محبوب‌بترین این سریال ها می‌توان به آثار پهلوانان، فرزندان آفتاب، شکرستان، وقتی بابا کوچک بود و خداوند لک لک‌ها را دوست دارد، نام برد.
کشورمان همچنین موفقیت‌های بسیار زیادی در زمینه فیلم‌های کوتاه انیمیشن در جشنوارهای بین‌المللی کسب کرده است. از میان آثار کوتاه ایرانی راه یافته به جشنواره بین‌المللی می‌توان به تونل، عروس گمشده از معین صمدی و رنگ عشق به کارگردانی علی نوری اسکویی اشاره کرد.
