قدمت هنر دوبله در ایران به بیش از نیم قرن می‌رسد. شاید بتوان گفت هنرمندان دوبلور ایرانی جزو بهترین دوبلورهای جهان محسوب می‌شوند که با صدایی زیبا و دوبله‌های بی‌نظیر در ذهن مردم ایران برای همیشه ماندگار خواهند بود.
در اوایل دهه 1320 و در جریان جنگ جهانی دوم، مردم اخبار جنگ را با توضیح فارسی مشاهده می‌کردند. تا قبل از آن فیلم‌ها به زبان اصلی با میان‌نویس فارسی به نمایش درمی‌آمد به این شکل که صحنه‌های مختلف فیلم را بریده ترجمه صحنه‌ها را روی‌كاغذی می‌نوشتند و از آن نوشته فیلم‌برداری می‌کردند. پس از پخش فیلم در زمان‌هایی کوتاه، وسط صحنه نوشته‌ها را نمایش می‌دادند. اما دیدن فیلم‌های سینمایی خارجی آن هم به زبان فارسی بسیار عجیب و غیرقابل باور بود.
اولین فیلم خارجی دوبله شده در ایران
سرانجام در اردیبهشت ماه سال 1325 ایرانیان شاهد اولین فیلم فرانسوی دوبله شده به فارسی به نام «دختر فراری» در سینما كریستال بودند.
نمایش فیلم «دختر فراری» با استقبال زیادی از سوی مردم روبه‌رو شد. این كار به دست دكتراسماعیل كوشان بانی دوبله اولین فیلم خارجی به فارسی انجام شد. دكتركوشان پس از پایان تحصیلاتش در آلمان در رشته اقتصاد رشته تازه‌ای را برای ادامه تحصیل پیدا می‌كند. به لحاظ جاذبه‌ای كه سینما برایش داشت، در رشته ارتباط جمعی شامل روزنامه، رادیو و سینما، ادامه تحصیل داد.
کوشان به دلیل شرایط جنگ در ایران مدتی را در استانبول زندگی می‌کند. او در طول این اقامت به طور جدی پیگیر كار دوبله می‌شود و طرح اولیه شركت «میترا فیلم» را بامشاركت همسرش دیانا و جهانگیر تفضلی، دانشجوی رشته حقوق در دانشگاه استانبول، تاسیس می‌کند. او پس از تلاش های بسیار و دوبله دو فیلم در ترکیه به ایران باز می‌گردد و شرکت میترا فیلم را در تهران مستقر می‌کند.
در آن زمان به دلیل کمبود ابزارهای فنی و مکان‌های مخصوص دوبله و ضبط صدا، تقریبا بیشتر كسانی كه در امر تهیه و ایجاد استودیو بودند کار گویندگی فیلم‌ها را انجام می‌دادند. این افراد با استعداد و توانایی و علاقه كارهای مختلف دوبله مانند ویرایش فیلم و صداگذاری را به‌طور همزمان انجام می‌دادند.
پس از سالیان تلاش این هنرمندان سرانجام در سال 1347 واحد دوبلاژ سینما افتتاح شد. در همین سال بود که تلویزیون ملی ایران نیز کار خود را شروع کرد.
جایگاه هنر دوبله ایران
باید گفت اگر بسیاری از فیلم‌های مطرح دنیا به زبان فارسی دوبله نمی‌شدند هرگز محبوبیتی در ایران کسب نمی‌کردند. بدون اغراق باید گفت که هنر دوبلاژ در ایران در مقایسه با دیگر کشورهای جهان در جایگاه ممتازی قرار دارد. ترجمه روان و گویندگی بدون نقص از دلایلی است که هنر دوبله را در ایران به موفقیت زیادی رسانده است.
گویندگی عالی، ترجمه کم نقص و بالاخره شناخت موقعیت کلی فیلم از جمله دلائلی است که هنر دوبلاژ را در ایران به اوج رسانیده است. دوبلورهای هنرمند و صداهای ماندگار ایرانی بسیار زیاد هستند بسیاری از ما اسامی آنها را به‌عنوان امضای دوبله در ابتدای هر فیلم یا انیمیشنی شنیده‌ایم. با ادای احترام فراوان به تمامی این هنرمندان، به معرفی زندگینامه چندتن از پیشکسوتان این هنر جذاب خواهیم پرداخت.
چنگیز جلیلوند
یکی از معروفترین دوبلورهای ایران زنده یاد استاد چنگیز جلیلوند متولد ۶ آبان ۱۳۱۹ دوبلور، مدیر دوبلاژ و هنرپیشهٔ ایرانی است. جلیلوند فعالیت هنری‌اش را در سال ۱۳۳۶ و با تئاتر به همراه ابوالحسن تهامی آغاز کرد. پس از به جای گذاشتن یک کارنامه بی نظیر کاری پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران مدت بیست سال را در آمریکا به سر برد. اما سرانجام به کشور بازگشت و کار دوبله را از سال ۱۳۷۷ سر گرفت. او همچنین در چند مجموعه تلویزیونی و فیلم سینمایی بازی کرده است. صدای او قابلیت گویندگی به جای شخصیت‌های نقش اول با صلابت و تأثیرگذار سینمایی را فراهم کرده‌است. جلیلوند در گویندگی‌هایش قابلیت تیپ سازی را دارد و می‌تواند صداهای مختلفی به وجود آورد و به مرد حنجره طلایی معروف شد.
از این هنرمند عزیز در مقاله‌ای معتبر در سال ۱۳۵۷ به عنوان یک دوبلور نمونه جهانی نام برده شد. او به جای بازیگران مشهور خارجی و داخلی بسیاری گویندگی کرده است. وی با تیپ سازی خلاقانه خود گوینده اصلی نقش‌های مارلون براندو (ستایش شده‌ترین بازیگر تاریخ سینما) بود . مشهورترین گویندگی‌هایش در فیلم‌های سینمایی خارجی به‌جای مارلون براندو، پل نیومن، برت لنکستر، ماکسیمیلیان شل، ریچارد برتون، پیتر اوتول، یول براینر، رابرت داونی جونیور، کلینت ایستوود، دین مارتین، و… در فیلم‌های سینمایی ایرانی به‌جای محمدعلی فردین، بهروز وثوقی، و… بوده‌است.
حسین عرفانی
زنده یاد حسین عرفانی پارسائی متولد ۵ مرداد ۱۳۲۱ در تهران و از دوبلورهای پر آوازه ایران است. کار دوبله را از سال ۱۳۴۰ و مدیریت دوبلاژ را از ۱۳۵۶ آغاز کرد. حسین عرفانی همانند بسیاری از هنرمندان موفق عرصه دوبله کار خود را با تئاتر آغاز کرد. وی از سال ۱۳۳۵ فعالیت هنری خود را در تئاتر آغاز نمود. حسین عرفانی پیش از ورود به عرصه دوبله با سینما و دوبلورها آشنا بود و در سن نوزده سالگی به علی کسمایی در استودیو مولن روژ معرفی شد.
پس از مدتی نزد احمد رسول‌زاده رفت و در فیلم «پروفسور کم‌حافظه» به کار گویندگی پرداخت. از خصوصیات این گوینده دامنه صدایی مردانهٔ منحصر به فرد، نیرومند (بَم)، گسترده و انعطاف‌پذیر او بود که توانایی بسیاری در تیپ‌سازی داشت.
او که به علت سرطان ریه در بخش مراقبت‌های ویژه پزشکی بستری بود چهارشنبه ۲۱ شهریورماه ۱۳۹۷ در ۷۶ سالگی در بیمارستانی در تهران درگذشت.
ناصر طهماسب
طهماسب متولد ۱۳۱۸ در تهران، دوبلور برجسته و بازیگر ایرانی است که فعالیت در دوبله را به صورت حرفه‌ای از سال ۱۳۴۰ آغاز کرد. مهارت در ارائه تیپ‌های جدی و کمدی و لهجه‌های مختلف از ویژگی‌های این گوینده توانا است. صدای طهماسب یادآور نقش‌آفرینی بازیگرانی مثل هارولد لوید، جک نیکلسون، جیمز استوارت، کری گرانت، همفری بوگارت، هنری فوندا، استیو مک‌کوئین، گری کوپر، جین هکمن، آنتونی پرکینز، پیتر سلرز، دیوید جانسن، کوین اسپیسی است. او افزون بر گویندگی نقش‌های اول، در فیلم‌های سینمایی و مجموعه‌های تلویزیونی زیادی به عنوان مدیر دوبلاژ و سرپرست گویندگان فعالیت داشته است.
منوچهر اسماعیلی
منوچهر اسماعیلی متولد ۸ فروردین ۱۳۱۸ در کرمانشاه گوینده برجسته و مدیر دوبلاژ ایرانی است و کار دوبله را از سال ۱۳۳۶ با رل‌گویی در نقش‌های کوتاه یا دوم و سوم آغاز کرد. او از سال ۱۳۴۲ مدیریت دوبله بسیاری از فیلم‌های بزرگ جهان را بر عهده داشت. در سال ۱۳۳۸ در فیلم دروازه‌های پاریس با مدیریت دوبلاژ علی کسمایی درخشید و اوج کارش را در دوبله فیلم بن هور به مدیریت دوبلاژ احمد رسول زاده در سال ۱۳۴۱ تجربه کرد. گویندگی در فیلم رسالت به جای آنتونی کوئین (حمزه) و فیلم پاپیون به جای استیو مک کوئین در زمره کارهای مشهور و بیادماندنی وی هستند.
اسماعیلی به دلیل تبحرش در صحبت کردن به جای چند شخصیت در یک فیلم با صداهای متنوع و تیپ گویی (صحبت با صداهای مختلف) شهرت دارد. در فیلم هزاردستان به کارگردانی علی حاتمی، اسماعیلی به جای شعبان (محمدعلی کشاورز)، به جای رضا تفنگچی (جمشید مشایخی) و هزاردستان (عزت‌الله انتظامی) و جمشید لایق صحبت کرد.
خسرو خسروشاهی
خسرو خسروشاهی متولد ۷ دی ۱۳۲۰ در تهران دوبلور و مدیر دوبلاژ سرشناس ایرانی است. با قاطعیت می‌توان گفت که مهمترین دلیل علاقه‌ی ایرانیان به فیلم‌های هندی در ابتدای پیدایش این سینما در ایران، به دلیل صدای خسرو خسروشاهی بود که اغلب به جای قهرمان داستان قرار داده می‌شد. او در سال ۱۳۴۰ با راهنمایی و معرفی استاد احمد رسول زاده (شوهر خواهرش) وارد حرفه دوبلاژ می‌شود. همسر وی منصوره کاتبی است که در زمینهٔ دوبله فعالیت دارد. او از بهترین و سرشناس‌ترین دوبلورهای ایرانی است و از شاگردان ایشان رضا نوروزی و پیمان برازنده می‌توان اشاره کرد. صدای ماندگار و گوش‌نواز ایشان در بین ایرانیان بسیار مشهور است و طرفداران بسیاری دارد. دوبله بیشتر فیلم‌های آلن دلون ،آمیتاب باچان، آل پاچینو و داستین هافمن با صدای خسروشاهی انجام شده است. همچنین صدای او در فیلم‌های ایرانی قبل از انقلاب، به جای فرزان دلجو و در سینمای بعد از انقلاب به جای بازیگرانی چون بیژن امکانیان، ابوالفضل پورعرب، جهانگیر الماسی، پرویز پورحسینی و … شنیده شد.
ژاله کاظمی
او متولد ۱۳ فروردین ۱۳۲۲ در تهران و دوبلور، گوینده، مجری تلویزیونی و نقاش ایرانی بود. اُبهت زنانه بهترین وصفی درباره صدای ژاله کاظمی صدق می‌کند. صدای ژاله کاظمی فوق العاده‌ترین صدایی است که تاکنون در دوبله زنان شنیده شده و به نظر هرگز نتوان بار دیگر صدایی به زیبایی صدای ژاله کاظمی در هنر دوبله ایران یافت. کاظمی صدای همیشگی سوفیا لورن در دوبله فارسی بود و بعلاوه او در تعدادی از بهترین فیلم‌های دوبله شده تاریخ دوبلاژ ایران نظیر «اشک ها و لبخندها»، «دکتر ژیواگو» و «چه کسی از ویرجینیا ولف می‌ترسد» صداپیشگی کرده بود. از آخرین کارهای به یاد ماندنی خانم ژاله کاظمی می‌توان به صداپیشگی به جای نیکول کیدمن در فیلم «دیگران» اشاره کرد.
